ÇAYKARA ÖRNEK BİR ŞEHİR YAPILABİLİR Mİ?

GİRİŞ

Çaykara Trabzon hattına bağlı, ilden 76 kilometre uzaklıkta, Karadeniz sahilinden 27 kilometre uzaktaki bir ilçedir. Çaykara ilçe merkezi Solaklı Çayı İle Eğridere Deresinin ulaşma yerinin bölgedeki arazide yer almaktadır. Denizden ayrılanlar 290-320 metre arasındadır. Şekil de ilçenin merkezi görülmektedir.

​

Şekil-1 Çaykara ilçesinin bir resim

2020 yılı nüfus değerlerine göre Çaykara'nın ömrü 13890'dır. Öte yandan Çaykara'nın ilçesi 1950 yılından beri ilçedeki kaymakamlıkta, adliyede, belediyede, okullarda ve diğer kurumlarda çalışan hizmet sektörü çalışanlarının iş gücüdür. Bu ise ilçenin ev ihtiyacını artırmıştır.

Çaykara'da çarşı ve evler bir arada, iç içe ve düzensiz yapılaşmışlığın ilçe güzel bir şehir görünümü vermemektedir. Ayrıca yeterli arsa muhafazası, yeni işler ve mesken hayatta kalma yaşanabilmektedir. Bugünkü duruma gelinmesinde esaslı bir imar planı uygulamasının yapılmasının etkili olduğu görülmektedir. Bu potansiyel, ilçeyi güzel bir şehir haline getirmenin bir örneğinin yapılmaya başlaması.

İKLİM

Çaykara Meteoroloji istasyonunun denizden 310 metredir. Çaykara iklim ılıman geçmektedir. Çaykara ilinde belirgin yağış görülmektedir. En aylarda bile yağış miktarı oldukça kuraktır. Köppen-Geiger iklim iklimine göre Dfb (Kışı Şiddetli, Her Mevsim Yağışlı, Yazı Sıcak) olarak adlandırılabilir.

Çaykara'da 1991-2021 yılları arasında meteoroloji istasyonunun ortalama aylık sıcaklık (derece) ve yağış (milimetre) değerleri Şekil-2'de dağılımları.

Şekil-2 Çaykara'da aylık ortalama sıcaklık ve yağış değerleri (1991-2021)

Çaykara istasyonunda ortalama yıllık yağış miktarı 1956 mm'dir. Türkiye'nin 574 mm olduğu düşünülürse, ilçenin bol yağışları görülüyor. Şubat ayında 111 mm yağışla kurak bir aydır. sıcaklık 220 mm yağış miktarıyla en fazla yağış Eylül ayında görülmektedir.

Çaykara'da yıllık ortalama sıcaklık 6,5 °C'dir. Sıcaklık 16,5 °C sıcaklıkla Ağustos aylarında en sıcak ayıdır. Ocak aylarında ortalama sıcaklık -3.8 °C olup yılın en düşük seviyesindedir.

Yılın kurak ve yağışlı ayı arasındaki yağış miktarı farkı 109 mm'dir. Yıl boyunca ortalama sıcaklık 20.3 °C dolaylarında değişim göstermektedir.

Çaykara'da günlük en fazla güneşli saatin farklı olduğu, ortalama 7,68 saatlik güneşli bir ay ile Mayıs'tır. Mayıs boyunca toplamda 237,95 saat güneş ışığı vardır.

Çaykara'da günlük en az güneşli saat olan ay, günde ortalama 5.49 saat güneşli olan Ocak'tır. Ocak'ta toplamda 170.32 saat güneş vardır.

Çaykara'da yıl boyunca yaklaşık 2196.17 saat güneş ışığı sayılmaktadır. Ayda ortalama 72.24 saat güneş ışığı vardır.

GEÇMİŞİ DÜŞÜNMEK

20. yüzyıla kadar etraftaki köylülerin alışveriş yaptığı ve haftalık Pazar yeri olarak Çaykara'da bazı dükkânlar, bir iki han ve bir cami ile bir su değirmeni olduğu söylenir. Bir de hayvanların alınıp satıldığı Hayvan Pazarı bulunurdu. Of'u Bayburt'a ait kervan yolu üzerinde bulunan Çaykara, Solaklı Vadisi'ndeki Dernekpazarı ve Hati gibi alışma koşullarının korunduğu.

1877 yılında Alman Haritaları tarafından hazırlanmış yörenin bir haritası Şekil-3'de sunulmaktadır.

Şekil-3 1877'de hazırlanmış yörenin bir haritası

Bu haritada Of (Solaklı), Dernekpazarı (Kondu), Çaykara (Katohor) ve Hati (Khati) olarak yazılmıştır. Ayrıca Solaklı Çayının adı “Of Su” diye geçiyor.

Çaykara'nın eski adı Katohor'dur. Katohor ismi 1681 yılında ilk defa Avariz Defterlerinde geçer. “Aşağı köy” manasına gelen bu yerleşim yeri daha eski yerleşimlerden olan Holayısa'dan ayrılmış olmalı. Katohor, Holayısa'nın tescilli yer almaktadır.

1916 yılında Ruslar tarafından işgal edilince Of- Bayburt arasındaki Solaklı vadisinden geçen patika yol Ruslar tarafından araba yolu olarak yeniden yapılmıştır. Daha önce bu yola katır, kervan ve sürülerin geçişi, dar geçitleri olan bir patikaydı. Bu dönemde Katohor'dan Of'a yaya gitmek için bazı dar geçişler aşılamadığı için yaya yolcu köprü olmayan bu noktalardan derenin karşı karşıya kaldığı su boyunca boyunca ilerlemeye devam etmiş.

Cumhuriyet kurulduktan sonra Katohor 1925'te Bucak (Nahiye) merkezi haline geldi.

1929 yılında Of-Sürmene Sel felaketinde, Solaklı Çayının ve Katohor'un doğu pazarında küçük derenin pazarının daha düşük olan doğu tarafı yıkılmış, Camiye kadar olan bütün dükkânları sele gelmiş, o arada küçük dere üzerindeki su değirmeni de selle yok olmuş. Kısacası çarşının alt kısmının tamamıyla olmuş yok. Sadece Merkez Caminin evinde kalan üst çarşı yıkılmadan hayatta kaldı. Bu çarşıda bağdadi bakım duvarları örülmüş, ön tarafı ahşap kepenklerle kapatılmış tek katlı, üstü kiremit kaplı dükkânlar yerinde kalıyordu. 

1929 Sel felaketine kadar Solaklı vadisinde Hati en önemli alışveriş merkeziydi. Pek çok köyden Katohor'a inmeden doğrudan Hati'ye giden ana köy yolları vardı. Hati de Çaykara'da yaşanan felakette olduğu gibi, hatta daha ağır bir şekilde, çok büyük hasar görmüş ve daha sonra bir daha canlanamayan, adeta yok olmuştur. Bu büyüdükten sonra Çaykara, Of Boğazında merkez çarşı haline geldi.

Çarşıda çalışan esnaf gündüz saatlerindeki köyünden depolamaya gelir alışveriş için mağazasını açar, akşama köyüne dönerdi. Dükkânların çoğu iki katlı ahşap veya yığma küçük yapılardı. İçeriği üst katı ardiye olarak kullanıldı. Bazen oradaki esnaf köyüne çıkmayıp ardiyede gecelermiş.

1935 nüfus sayımında Çaykara, Of ilçesine bağlıydı. Of'un şehir hayatında 1128, köyde 65 337, toplam evde 66465'di. Trabzon'da toplam 571 köy vardı. Bunların 118 tanesi ilçesine bağlıydı.

Katohor, 11 Haziran 1947'de 5071 sayılı kanunla Çaykara adıyla ilçe olarak yayınlanmış ve 1 Ocak 1948'de de fiilen teşkilatlandırılmıştır. Çaykara ilçesi adını, iki derenin birleşimi yerine yakın bir yerden çıkıyor ve gür akan bir pınar olan Çaykara Suyundan alıyor. 1950 nüfus sayımında Çaykara'nın toplam tutarı 34284 ve şehir hayatında 801'dr. İlçede, 1950'de belediye kurulmuş ve 1952'de Çaykara Ortaokulu açılmıştır.

1960'lı yıllara kadar Çaykara, genel bile ev ve dükkânlarında musluk suyu olmayan, elektrik bulunmayan ve hiçbir köy ile araba yolu bağlantısı olmayan bir ilçe merkeziydi.

GELECEĞİ PLANLAMAK

Çaykara'nın esaslı planlamaları ilçe şirin bir şehir haline getirilebilir. Bunun için en önemli husus, ihtiyaç için arsalar oluşturmak ve yeni mahalleler planlamaktır. Yeni Çaykara için derelerin onarımı, yeni mahalleler, yeni yollar ve önemli altyapı tesisleri gereklidir.

DERE RESTORASYONU

Derenin restorasyonu nehrin yeniden canlandırılması, sahip oldukları kişilerin eski haline getirilmesi, ıslah anlamına gelmektedir. Şehir içi deresi bir şehir için külfet değil, bir nimettir. Derelerimizin kıymetini bilmiyor, onları değerlendirmiyoruz.

Verilerin olduğu gibi, su çok aziz bir madde. Tarihin ilk çağlarından beri kâinatın 4 ana unsurundan biri su olarak biliniyor. Diğerleri toprak, hava ve ateştir. Çaykara'nın suyu çok bol, havası temiz ve iklimi ılıman, hava dik ve kıttır. Güneşi kapatması yeterlidir.

Rengi, kokusu olmayan su, canlıların yaşlanması için ihtiyaç duyulan hayati bir maddedir. Suyun içimine, seyrine, sesine doyum olmaz. Derelerin sesinin toplamı en güzel seslerden biridir.

Suda dinlendirilen mekânlar meydana gelirken, geçilemeyen bir maddedir. Bunun için denizler, göller, dereler ve ırmaklar dinlenme yerleri seçilirken seçilen mekanlardır.

GÜNEY KORE-SEUL'DE BİR DERE RESTORASYONU HİKÂYESİ

Güney Kore'nin Başkenti Seul'de devam eden bir dere restorasyonu projesi örneği olarak burada değerlendirilmiştir.

Kore Savaşı sıralarında, 1950'lerde, derenin yakınındaki gecekondularda, suda çamaşır yıkanan insanlar ve kirli suya giren çocuklar Şekil-4'teki resimde görülmektedir. Aynı şekilde dere kenarında bir köprü ayakları kenarındaki gecekondular, çamaşır yıkayan insanlar ve kirli suda oynayan çocuklar görülüyor. Şekil-5'te ise dere kenarı basit ağaç direkler üzerine oturtulmuş gecekonduların 1958 yılı görüntüsü verilmiştir.

Şekil-4 1950'lerde gecekondular, halkın çamaşır yıkama yeri, kirli suda oynayan çocuklar

Şekil-5 1958'de derenin kenarına yapılan ve basit kazıklar üzerinde oturan evlerin görüntüsü

1958'de pis kokan ve mikropsaçan derenin bu sıkıntılarından kurtulmak için derenin üstü kapatılıyor. 1958-1977 yılları arasında derenin üstü kapatılmış ve yol haline getirilmiş (Şekil -6).

Şekil-6 1958-1977 yılları arasında derenin üstü kapatıldıktan sonra üstü yol haline gelmek

1977-2002 yılları arasında derenin üstü kapatıldıktan sonra stoğundaki yollar görülmüştür. Dere düzenli düzenli yapılar, dükkânlar yükselmiş (Şekil-7). Fabrikalar ve iş yerleri ile bu alanın şehrin merkezi olmuş. Bu dönemde yollardaki beton direklerde ve beton üst yollarda paslanma ve çürümeler meydana geldi. Belediye, bu bozulmaları tamir ve bakım için her yıl giderek artan masraflar ödemek zorunda kalıyor.

Şekil-7 1977-2004 derenin ayaktaki beton yollar ve yerlerdeki iş yerleri

2004'ten önceki durum Şekil-7'de görülmektedir. Derenin etrafındaki binalar ve fabrikalar yapılmış, üzerinde köprüler ve yerler yerleştirilmiş.

Dere ve Etrafı İçin Yeni Bir Proje

Her yıl artan tamir ve bakım masraflarını karşılamak yerine şehir içi deresi ve çevresi için yeni bir proje hazırlanmasına karar verildi. 2003 yılında Seul Belediye Başkanı Lee Myung-bak, otobanı kaldıracağını ve derenin ıslahını yazdığını açıklıyor.

1960'lara kadar dünyada derelerin çoğu taşkından korunmak için sürdürülebilirdi. 1970'li yıllarda ise taşkın kontrolü yanında nehirlerden faydalanmalar da esas olarak satın alınarak dereler ıslah ediliyordu. 1990'dan sonra özellikle şehir içi derelerde, taşkın kontrolü ve sudan faydalanma yanında ekoloji ve çevre de kısımlara katıldı ve sadece dere yatağı değil, etraftaki araziler de planlamaya dahil edildi.

Seul'daki bu planlamada pek çok farklı disiplinden insan çalıştı. Bunlar: inşaat mühendisleri, hidrolik ve hidroloji mühendisleri, harita mühendisleri, çevre mühendisleri, jeologlar, mimarlar, peyzaj mimarları, şehir plancıları, botanik üyeleri, balık ve kuş yaşamı ayrıntıları, tarih ve kültür içerir, sosyal bilimciler ve diğerleri.

Proje Gerçekleştirildikten Sonraki Durum

Yenilenen proje alanı alanında 2005 Eylül ayında 3 milyon kişinin katılımı ile açılmıştır. İlk başlarda projeye şüpheyle bakan halk, “Cheong Gye Cheon” deresinin yeni halini çok beğenmiş. Projeyi gerçekleştiren ve gerçekleştiren Seul Belediye Başkanı, daha sonra Cumhurbaşkanı seçildi. Gerçekleşen geçiş işletmesi sırasında çekilen bazı resimler Şekil-8 ila Şekil-11 arasında verilmiştir.

Şekil-8 “Cheong Gye Cheon” deresinin yeni hali

Şekil-9 “Cheong Gye Cheon” deresinin yeni hali

Şekil-10 “Cheong Gye Cheon” deresinin yeni hali

Şekil-11 “Cheong Gye Cheon” deresinin yeni hali

Proje yapılandan önceki ve yapılandan sonraki proje kapsamındaki canlı türlerinin parçaları Tablo-1'de sunulmaktadır. 2005'te tamamlanan üremenin ardından 2006, 2007, 2008, 2009 ve 2010 yıllarında başta balıklar, bitkiler, kuşlar olmak üzere bütün canlı türlerinde nasıl artışlar yaşandığı tablodan anlaşılmaktadır.

Tablo-1 Derede projeden sonra canlı türlerindeki artış

Dere sadece bulunduğu semtin değil, bütün şehrin değerini arttırmıştır. Şehrin kalbi gelişen dere kenarlarını haftada 30.000 kişi ziyaret ediyormuş.

Çaykara için

Çaykara'da iki tane şehir içi deresi merkezde birleşmektedir. Bu derelerde her ay su akmakta ve zaman zaman taşkınlar meydana gelmektedir. Boğazında bilinen en büyük sel 1929 yılında yaşanmıştır.

Onarımında, 200 yıllık bir geliş olasılığı olan en büyük taşın 5 metre yukarısına kadar hiçbir yapılaşmaya izin verilmemelidir. Normal su seviyesi ile yapı, alandaki yeşil alanlar, park yerleri ve yürüyüş yolları arasında düzenlenmelidir. Dere en-kesiti getirisi olarak doğal yöntemleri kullanır. Şekil-12'de bir dere restorasyon projesinin en-kesiti ve fotoğrafı örnek olarak sunulur.

Derelerin kirletilmemeleri için şehir içi kanalizasyon sistemi ve atık su beyanları sitesi kurulmalıdır.

Şekil-12 Örnek bir Dere restorasyonu projesi en-kesiti ve fotoğrafı

YENİ MAHALLELER

 Çaykara merkezinin denizden 290-320 m arasında dağılmıştır. Etrafta 340-370 metre yükseklikteki çarşıya 1 kilometre uzaklıkta nemi az, havadar, evi güneş alan en az 4 mahalle planlanabilir. Bu Yeni Mahalleler:

1. Kuzey Mahallesi: Rakım 340-370 metre, Çarşıya 1 kilometre mesafede, Soğanlı aşağısında.
2. Güney Mahallesi: Rakımı 340-370 metre, Çarşıya 1 kilometre mesafede, Eğridere aşağısında.
3. Doğu Mahallesi: Rakım 340-370 metre, Çarşıya 1 kilometre mesafede, Işıklı aşağısında.
4. Batı Mahallesi: Rakım 340-370 metre, Çarşıya 1 kilometre mesafede, Şahinkaya aşağısında.

Bu tür evlere, Osmanlı döneminde Amasya'da Yeşilırmak uygulanmış “Yalıboyu” evleri örnek gösterilebilir.

mevcut imar planında yolunda 400 metrekare alan içinde, yol üstünde ve yukarısında, tek sıralı, yanında meyve bahçesi olan, müstakil, 2 katlı, çatılı, otoparklı evler planlanmalı. Bu evin her biri rüzgar alacak, güneş güneşli ve dere manzaralı olacak. Dik eğimli arsalarda yapılacak evlerle ilgili bazı örnekler Şekil-13'te sunulmaktadır.

Şekil-13 eğimli Dik arazide yapılabilir müstakil, 2 katlı ev örneği

Yeni mahallelerde evlerin elektrik, su ve kanalizasyon sitemleri planlanmalı, gelecek için doğalgaz bağlantısı öngörülmelidir. Aralıklı böyle güzel manzaralı evlerden gündüz aralıkları dereler, karşı mahalleler ve çarşı seyredilebilir. Gece ışıklandırılması ile bu mekânlar, karşılıklı ışıklarla aydınlanmış bir boğaz manzarasını andıracaktır. Bu mahallelerden ev çalışmaya veya kiralamaya Çaykara'nın üst mahallelerinde oturanlar da talip olabilir.

YENİ YOLLAR

Yeni planlanacak mahalleleri çarşıya bağlayacak yeni yollar planlanacak. Yolların her yeni mahalleye uzunluğunda, çarşıdan yaya yürüyüşle 10 dakika mesafede, yani 1 kilometre olması gerekir. Bu yollarda eğim en fazla yüzde 5 oranındadır. Ayrıca mahalleleri kapsayan ve çevreyi kapsayan yaklaşık 2 kilometre uzunluğunda bir yol ağı tasarlanmalı. Bu yolda dereler geçilirken güzel kralın köprüleri elindedir. Şekil-14'te, Çaykara'da planlanan mahalleler ve şehirlerin verimliliği alan artırılmaktadır. Mahallerin orta yerinde bir arabaya dönüş yeri planlanmalı. Bu dönüş yerinin mahallenin meydanı işlevinin görülmesi de sağlanır.

Şekil-14 Çaykara'nın yeni planlama alanı ve kapsamı

Of- Bayburt karayolunun Çaykara geçişi bir tünelle bölünmesi.

DİĞER PLANLAMALAR

Şehir programı ve bir kültür merkezi planlanmalı.

Bir ortak mezarlık ve bir otopark yeri tasarlanmalı.

Semt Pazar yeri ve caddelerde yaya kaldırımları düzenlenmeli.

Ayrıca bir mezbaha yeri düşünülmeli.

Yeni mahalleler planlamanın yanında, Işıklı Mahallesinde, 370 metre rakımlı yerdeki Eski Ortaokul Binası, şirin bir hastaneye dönüştürülebilir.

Ayrıca Çaykara'da küçükdere boyunca uzanan ilçede 2 kilometre mesafede, Taşören Mahallesi'nin aşağısındaki Çaykara Kalesi restore edilerek canlandırılarak insanların hizmetine sunulabilir.

KİM YAPACAK

Bu planlamalara göre il ve ilçede kanunla kurulmuş ve Çaykara'da da bulunan Kent Konseyi karar vermeli. Çaykara Belediyesinde ana görevin gerçekleştirilmesinde birlikte, Çaykara Kaymakamlığının ve Trabzon Büyük Şehir Belediyesinin ve Trabzon Valiliğinin desteği de gerekli. Bunlardan başka TOKİ Başkanlığı, DSİ ve TCK genel müdürlükleri, Bakanlıklar ve Cumhurbaşkanlığının desteği sağlanmalı.

Satıcılara, toprak kaymalarına karşı uygun mesken yerleri seçim jeologlarının, şehir plancılarının, peyzaj mimarlarının ve diğer çeşitli depolamaların yazılı raporları dosyalanarak izinli olarak verilir.

Yüce kitabımızda 27 yerde, cennet, altından ırmaklar akan meyve bahçesi olarak tasvir edilir. Haydi, hep birlikte Çaykara'yı bir dünya cenneti haline çevirdim.